Rewolucja OZE w Polsce - gdzie jesteśmy?

Rok 2023 jest kolejnym przełomowym rokiem dla sektora odnawialnych źródeł energii (OZE) w Polsce. Transformacja energetyczna nabiera tempa, napędzana przez kilka kluczowych czynników: rosnące ceny energii z konwencjonalnych źródeł, cele klimatyczne Unii Europejskiej, potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego oraz spadające koszty technologii OZE.

Polska, która tradycyjnie opierała swoją energetykę na węglu, przechodzi obecnie intensywną fazę transformacji. Jakie są główne trendy w sektorze OZE w naszym kraju i czego możemy się spodziewać w najbliższej przyszłości?

Fotowoltaika - kontynuacja boomu czy spowolnienie?

Fotowoltaika była w ostatnich latach najszybciej rozwijającym się segmentem OZE w Polsce. Na koniec 2022 roku łączna moc zainstalowana w fotowoltaice przekroczyła 12 GW, co stanowi ponad dwukrotny wzrost w porównaniu do roku 2020.

Jednak przejście z systemu rozliczeń net-metering na net-billing dla nowych prosumentów, które nastąpiło w kwietniu 2022 roku, spowodowało spowolnienie tempa przyrostu nowych mikroinstalacji. W systemie net-billing prosumenci sprzedają nadwyżki energii po cenach rynkowych, a nie jak wcześniej - "magazynują" je w sieci.

Mimo tego spowolnienia, w 2023 roku obserwujemy kilka istotnych trendów w sektorze fotowoltaiki:

• Wzrost popularności magazynów energii

  W systemie net-billing kluczowe staje się maksymalne wykorzystanie wyprodukowanej energii na własne potrzeby. Z tego powodu rośnie zainteresowanie domowymi magazynami energii, które pozwalają przechować nadwyżki energii wyprodukowanej w ciągu dnia do wykorzystania wieczorem i w nocy.

• Rozwój dużych farm fotowoltaicznych

  Podczas gdy segment prosumencki nieco wyhamował, obserwujemy dynamiczny rozwój dużych farm fotowoltaicznych, realizowanych w ramach aukcji OZE lub na podstawie długoterminowych umów na zakup energii (PPA - Power Purchase Agreement).

• Innowacje technologiczne

  Na rynku pojawiają się coraz bardziej efektywne panele fotowoltaiczne (w tym panele bifacjalne, które produkują energię z obu stron), zaawansowane systemy zarządzania energią oraz rozwiązania z zakresu agrofotowoltaiki (łączące produkcję energii z uprawą roślin).

Energetyka wiatrowa - przełamanie impasu?

Energetyka wiatrowa na lądzie w Polsce od 2016 roku boryka się z ograniczeniami wynikającymi z tzw. "ustawy odległościowej", która wprowadza zasadę 10H (turbiny wiatrowe muszą być oddalone od zabudowań o co najmniej 10-krotność swojej wysokości). W praktyce zablokowało to rozwój nowych projektów wiatrowych na lądzie.

Rok 2023 może przynieść przełom w tym zakresie. Trwają prace nad nowelizacją ustawy, która ma złagodzić zasadę 10H, zmniejszając minimalną odległość do 500 metrów. Jeśli zmiany te wejdą w życie, można się spodziewać ponownego ożywienia w sektorze lądowej energetyki wiatrowej.

Jednocześnie Polska intensywnie przygotowuje się do rozwoju morskiej energetyki wiatrowej (offshore wind). Zgodnie z przyjętymi planami, do 2030 roku na Bałtyku mają powstać farmy wiatrowe o łącznej mocy około 5,9 GW. Pierwsze projekty są już w fazie przygotowań, a ich uruchomienie jest planowane na 2026-2027 rok.

Morska energetyka wiatrowa może stać się kołem zamachowym polskiej transformacji energetycznej. Warunki wietrzne na Bałtyku są wyjątkowo korzystne, a potencjał tej technologii jest ogromny.

Dr Janusz Gajowiecki, Prezes Polskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej

Biogazownie i elektrownie biomasowe - niedoceniany potencjał

Choć biogazownie i elektrownie biomasowe nie przyciągają tyle uwagi co fotowoltaika czy energetyka wiatrowa, mają one istotny potencjał w polskim miksie energetycznym, szczególnie w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym.

Biogazownie, które przetwarzają odpady organiczne (w tym odpady rolnicze, przemysłowe i komunalne) na energię elektryczną i cieplną, mogą nie tylko produkować energię w sposób zrównoważony, ale także rozwiązywać problemy związane z gospodarką odpadami.

W 2023 roku obserwujemy rosnące zainteresowanie małymi biogazowniami rolniczymi, które pozwalają gospodarstwom rolnym na większą samowystarczalność energetyczną i efektywne zagospodarowanie odpadów.

Pompy ciepła - alternatywa dla kotłów węglowych

W obliczu rosnących cen węgla i gazu oraz zaostrzających się norm emisyjnych, pompy ciepła stają się coraz bardziej popularnym rozwiązaniem grzewczym w Polsce.

W 2022 roku sprzedaż pomp ciepła w Polsce wzrosła o ponad 100% w porównaniu do roku poprzedniego. Ten trend utrzymuje się w 2023 roku, napędzany przez:

• Programy dofinansowania, takie jak "Czyste Powietrze" i "Moje Ciepło";
• Rosnące ceny paliw kopalnych;
• Zakaz instalacji kotłów węglowych w nowych budynkach;
• Rosnącą świadomość ekologiczną Polaków.

Szczególnie dynamicznie rozwija się segment powietrznych pomp ciepła, które są łatwiejsze w instalacji i tańsze od gruntowych pomp ciepła, a jednocześnie oferują coraz lepszą efektywność, nawet w niskich temperaturach.

Magazyny energii - klucz do stabilności systemu

W miarę jak udział źródeł odnawialnych w miksie energetycznym rośnie, coraz większego znaczenia nabierają technologie magazynowania energii, które pozwalają bilansować produkcję i zapotrzebowanie na energię.

W 2023 roku obserwujemy rozwój różnych technologii magazynowania energii:

• Magazyny bateryjne

  Zarówno na poziomie gospodarstw domowych (do współpracy z instalacjami fotowoltaicznymi), jak i na poziomie sieci (do stabilizacji systemu elektroenergetycznego).

• Elektrownie szczytowo-pompowe

  Polska posiada kilka dużych elektrowni szczytowo-pompowych, które mogą magazynować energię w skali setek megawatów. Planowane są modernizacje istniejących obiektów i budowa nowych.

• Technologie Power-to-X

  Rozwijane są technologie konwersji nadwyżek energii elektrycznej na inne nośniki energii, takie jak wodór (Power-to-Gas) czy ciepło (Power-to-Heat).

Magazyny energii są wspierane przez nowe mechanizmy regulacyjne, takie jak rynek mocy czy rynek usług systemowych, które wynagradzają zdolność do szybkiego reagowania na zmiany w bilansie energetycznym systemu.

Społeczności energetyczne - energia dla lokalnych społeczności

Jednym z najciekawszych trendów na polskim rynku OZE jest rozwój społeczności energetycznych, takich jak spółdzielnie energetyczne, klastry energii czy zbiorowi prosumenci.

Społeczności energetyczne umożliwiają grupom obywateli, samorządom i lokalnym przedsiębiorcom wspólne inwestowanie w odnawialne źródła energii i dzielenie się wyprodukowaną energią. Dzięki temu mogą osiągnąć większą niezależność energetyczną i niższe koszty energii.

W 2023 roku obserwujemy rosnące zainteresowanie tym modelem, wspierane przez nowe regulacje prawne, które upraszczają tworzenie i funkcjonowanie takich społeczności.

Elektromobilność - synergia z OZE

Rozwój elektromobilności w Polsce jest ściśle powiązany z sektorem OZE. Samochody elektryczne mogą być ładowane energią z odnawialnych źródeł, co maksymalizuje korzyści środowiskowe. Jednocześnie, w przyszłości, floty pojazdów elektrycznych mogą służyć jako rozproszone magazyny energii, stabilizujące system elektroenergetyczny (koncepcja Vehicle-to-Grid).

W 2023 roku obserwujemy:

• Wzrost liczby rejestracji samochodów elektrycznych i hybrydowych typu plug-in;
• Rozwój infrastruktury ładowania, zarówno publicznej, jak i prywatnej;
• Coraz więcej stacji ładowania zasilanych bezpośrednio z OZE;
• Pierwsze pilotażowe projekty Vehicle-to-Grid (V2G), pozwalające na dwukierunkowy przepływ energii między pojazdem a siecią.

Bariery rozwoju OZE w Polsce

Mimo dynamicznego rozwoju, sektor OZE w Polsce nadal napotyka na szereg barier:

1. Bariery infrastrukturalne

Polska sieć elektroenergetyczna wymaga modernizacji i rozbudowy, aby móc przyjąć rosnącą liczbę rozproszonych źródeł OZE. W wielu regionach kraju operatorzy sieci dystrybucyjnych odmawiają wydawania warunków przyłączenia dla nowych instalacji ze względu na ograniczoną przepustowość sieci.

2. Bariery regulacyjne

Częste zmiany w systemie wsparcia dla OZE i brak długoterminowej, stabilnej polityki energetycznej tworzą niepewność inwestycyjną. Konieczne jest stworzenie przewidywalnych ram prawnych, które zapewnią bezpieczeństwo dla inwestorów w perspektywie 15-20 lat.

3. Bariery społeczne i edukacyjne

Wciąż istnieje potrzeba edukacji społeczeństwa na temat korzyści wynikających z OZE i transformacji energetycznej. Szczególnie istotne jest budowanie akceptacji społecznej dla projektów wiatrowych, które czasem spotykają się z oporem lokalnych społeczności.

4. Bariery finansowe

Mimo spadających kosztów technologii OZE, początkowe koszty inwestycyjne wciąż stanowią barierę dla wielu potencjalnych inwestorów, szczególnie gospodarstw domowych o niższych dochodach. Konieczne jest rozwijanie innowacyjnych modeli finansowania, takich jak leasing czy ESCO (Energy Service Company).

Prognozy na rok 2023 i dalej

Biorąc pod uwagę aktualne trendy i uwarunkowania, można sformułować następujące prognozy dla sektora OZE w Polsce:

1. Dalsza ekspansja fotowoltaiki

   Mimo spowolnienia w segmencie prosumenckim, łączna moc zainstalowana w fotowoltaice w Polsce nadal będzie rosnąć, głównie dzięki dużym farmom fotowoltaicznym.

2. Renesans energetyki wiatrowej na lądzie

   Jeśli dojdzie do liberalizacji ustawy odległościowej, można się spodziewać dynamicznego rozwoju nowych projektów wiatrowych na lądzie.

3. Przygotowania do morskiej energetyki wiatrowej

   Intensyfikacja prac przygotowawczych do budowy pierwszych morskich farm wiatrowych, których uruchomienie planowane jest na lata 2026-2027.

4. Rozwój rynku magazynów energii

   Zwiększenie liczby instalacji domowych magazynów energii i rozwój wielkoskalowych magazynów na poziomie sieci.

5. Wzrost znaczenia pomp ciepła

   Kontynuacja dynamicznego wzrostu sprzedaży pomp ciepła, szczególnie w segmencie domów jednorodzinnych.

6. Rozwój społeczności energetycznych

   Powstawanie nowych spółdzielni energetycznych, klastrów energii i projektów prosumenta zbiorowego.

7. Wzrost inwestycji w modernizację sieci

   Przyspieszenie inwestycji w rozbudowę i modernizację sieci elektroenergetycznej, aby umożliwić przyłączanie nowych źródeł OZE.

Podsumowanie

Rok 2023 jest kolejnym ważnym etapem w transformacji energetycznej Polski. Mimo barier i wyzwań, sektor OZE rozwija się dynamicznie, napędzany przez rosnące ceny energii z konwencjonalnych źródeł, cele klimatyczne UE, potrzebę zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego oraz spadające koszty technologii.

Kluczowe dla przyszłości OZE w Polsce będą decyzje regulacyjne, takie jak liberalizacja ustawy odległościowej dla wiatraków czy rozwój ram prawnych dla społeczności energetycznych. Równie istotne będą inwestycje w modernizację i rozbudowę sieci elektroenergetycznej, która musi być przygotowana na przyjęcie rosnącej liczby rozproszonych źródeł odnawialnych.

Transformacja energetyczna to nie tylko wyzwanie technologiczne i regulacyjne, ale także szansa na budowanie nowoczesnej, innowacyjnej gospodarki, tworzenie nowych miejsc pracy i zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polski.